Een Vrijman sterft als hij te lang bij de woestijn vandaan is; dit noemen we 'waterwee'.

Stilgar in de CommentariA

A

'Het is moeilijk voor me je te vragen om dit te doen,' zei Alia. 'Maar... ik moet zeker stellen dat er voor Pauls kinderen een rijk blijft om te erven. Het regentschap heeft geen andere bestaansreden.'

Alia draaide zich om op de plaats waar ze voor de spiegel zat en de laatste hand aan haar avondtoilet legde. Ze keek naar haar echtgenoot om te schatten hoe hij deze woorden opnam. In zulke ogenblikken verdiende Duncan Idaho een nauwkeurige studie; er bestond geen twijfel aan dat hij iets geworden was dat veel subtieler en gevaarlijker was dan de voormalige zwaardmeester van het Geslacht Atreides. De uiterlijke verschijning bleef dezelfdea het zwarte geitenhaar boven scherpe, donkere gelaatstrekkena maar in de lange jaren na zijn ontwaken uit zijn ghola-staat had hij een innerlijke verandering doorgemaakt.

Zoals ze zich al vele malen had afgevraagd, vroeg ze zich ook nu weer af wat de ghola-wedergeboorte na de dood verborgen zou kunnen hebben in zijn heimelijke eenzaamheid. Voordat de Tleilaxu hun verfijnde wetenschap op hem hadden toegepast, hadden Duncans reacties duidelijk leesbare etiketten gehad voor de Atreidesatrouw, fanatiek vasthouden aan de morele code van zijn huurlingenafkomst, snel kwaad en snel weer goed. Hij was onverzoenlijk geweest in zijn besluit wraak te nemen op het Geslacht Harkonnen. En hij was gestorven toen hij Paul redde. Maar de Tleilaxu hadden zijn lijk van de Sardaukar gekocht en in hun regeneratiebassins hadden ze een zombie-katundro gekweekt: het lichaam van Duncan Idaho, maar zonder zijn bewuste geheugen. Hij was getraind als mentat en als een geschenk, een menselijke computer, naar Paul gestuurd, een prachtig werktuig met een hypnotische dwangneiging om zijn eigenaar te doden. Het lichaam van Duncan Idaho had deze dwangneiging weerstaan en in de ondraaglijke spanning daarvan was zijn cellulaire verleden teruggekeerd.

Alia had lang geleden besloten dat het gevaarlijk was om hem in haar eigen gedachten Duncan te noemen. Het was beter om aan hem te denken met zijn ghola-naam, Hayt. Veel beter. En het was van het allergrootste belang dat hij nooit ook maar een glimpje opving van de oude Baron Harkonnen die daar in haar geest huisde.

Duncan zag dat Alia naar hem keek en hij wendde zich af. Liefde kon de veranderingen in haar niet verhelen en kon ook haar doorzichtige beweegredenen niet voor hem verborgen houden. De metalen facetogen die de Tleilaxu hem hadden gegeven waren wreed in hun vermogen bedrog te doorzien. Zij schilderden haar nu af als een zich verlustigende, bijna mannelijke gestalte en hij kon het niet verdragen haar zo te zien.

'Waarom wend je je af?' vroeg Alia.

'Ik moet hierover nadenken,' zei hij. 'Vrouwe Jessica is... een Atreides.'

'En jouw loyaliteit ligt bij het Geslacht Atreides en niet bij mij,' pruilde Alia.

'Leg mijn woorden niet zo wispelturig uit,' zei hij.

Alia tuitte haar lippen. Was ze te hard van stapel gelopen?

Duncan liep naar de in kleine ruitjes verdeelde opening die uitzicht gaf op een hoek van het Tempelplein. Hij zag de pelgrims die zich daar reeds verzamelden, de Arrakische kooplieden die aansnelden om zich aan de randen te verzadigen als een horde roofdieren aan een kudde planteneters. Hij lette vooral op een bepaalde groep kooplieden met speciemanden aan de arm met op een pas afstand Vrijmanse huurlingen achter hun rug. Zij bewogen zich met een onaandoenlijke kracht door de steeds groter wordende menigte.

'Ze verkopen stukken geA

'Je moet niet ineens over wat anders gaan praten,' zei Alia.

'Ik ben niet over iets anders gaan praten,' zei hij. 'Het is mooi, maar het is geen kunst. Mensen scheppen kunst met hun eigen geweld, en met hun eigen wil.' Hij legde zijn rechterhand op de vensterbank. 'De tweeling verafschuwt deze stad en ik denk dat ik hun standpunt begrijp.'

'Ik kan het verband niet vatten,' zei Alia. 'De ontvoering van mijn moeder is geen echte ontvoering. Ze zal veilig zijn als jouw gevangene.'

'Deze stad is gebouwd door blinden,' zei hij. 'Wist je dat Leto en Stilgar vorige week vanuit Vest Tabr de woestijn zijn ingetrokken? Ze zijn de hele nacht weggebleven.'

'Het is me verteld,' zei ze. 'Die snuisterijen uit het zandawil je dat ik de verkoop ervan verbied?'

'Dat zou slecht zijn voor de handel,' zei hij terwijl hij zich omdraaide. 'Weet je wat Stilgar zei toen ik hem vroeg waarom ze op die manier de woestijn in gingen? Hij zei dat Leto wilde communiceren met de geest van Muad'Dib.'

Alia voelde zich plotseling koud worden van paniek en ze keek even in de spiegel om zich te herstellen. Leto zou zich voor zulke onzin niet 's nachts uit de vest wagen. Was het een samenzwering?

Idaho legde een hand over zijn ogen om haar niet te hoeven zien en hij zei: 'Stilgar zei dat hij met Leto meeging omdat hij nog steeds in Muad'Dib gelooft.'

'Natuurlijk!'

Idaho grinnikte, een hol geluid. 'Hij zei dat hij nog steeds gelooft omdat Muad'Dib altijd voor de onbelangrijke mensen was.'

'Wat heb je daarop geantwoord?' vroeg Alia meteen stem waarin haar angst duidelijk doorklonk.

Idaho liet de hand van zijn ogen zakken. 'Ik zei: "Dan ben jij dus een onbelangrijk mens.'"

'Duncan! Dat is een gevaarlijk spelletje. Als je die Vrijmanse Naib treitert, zou je wel eens een beest wakker kunnen maken dat ons allemaal zal vernietigen.'

'Hij gelooft nog in Muad'Dib,' zei Idaho. 'Dat is onze bescherming.'

'Wat antwoordde hij ?'

'Hij zei dat hij zijn eigen verstand kende.'

aIk begrijp het.'

'Nee... ik geloof niet dat je het begrijpt. Dingen die bijten hebben scherpere tanden dan die van Stilgar.'

aIk begrijp je vandaag niet, Duncan. Ik vraag je of je iets heel belangrijks voor me wilt doen, iets van levensbelang voor... Wat is dit allemaal voor geleuter?'

Wat klonk haar stem gemelijk. Hij keerde zich weer naar het raam met de venstertjes. 'Toen ik werd opgeleid voor mentat...

Het is erg moeilijk, Alia, om te leren hoe je je eigen verstand aan het werk moet zetten. Eerst moet je leren dat het verstand zijn eigen gang moet kunnen gaan. Dat is erg vreemd. Je kan je eigen spieren laten bewegen, je kan ze oefenen en sterk maken, maar het verstand handelt zelfstandig. En als je dit over het verstand hebt geleerd, laat het je soms dingen zien die je niet wilt zien.'

'En daarom heb je geprobeerd Stilgar te beledigen?'

'Stilgar kent zijn eigen verstand niet; hij laat het niet vrijelijk zijn gang gaan.'

'Behalve in de specie-orgie.'

'Zelfs dan niet. Dat maakt hem tot een Naib. Om een leider van mensen te kunnen zijn, beheerst en beperkt hij zijn reacties. Hij doet wat van hem wordt verwacht. Als je dat eenmaal weet, ken je Stilgar en kan je de scherpte van zijn tanden meten.'

'Dat is gebruik bij de Vrijmans,' zei ze. 'Nou, Duncan, doe je het of doe je het niet? Ze moet ontvoerd worden en het moet eruit zien als het werk van het Geslacht Corrino.'

Hij bleef zwijgen en overwoog haar toon en haar argumenten op zijn mentatmanier. Uit dit ontvoeringsplan sprak een kilheid en een wreedheid waarvan de afmetingen, zo onthuld, hem schokten. Het leven van haar eigen moeder wagen om de redenen die ze tot dusver had aangevoerd? Alia loog. Misschien waren de praatjes over Alia en Javid toch waar. Deze gedachte bezorgde hem een grote, keiharde ijsklont in zijn maag.

'Jij bent de enige die ik in deze kan vertrouwen,' zei Alia.

'Dat weet ik,' zei hij.

Ze vatte dat op als een aanvaarding en lachte tegen zichzelf in de spiegel.

'Weet je,' zei Idaho, 'de mentat leert elke mens te beschouwen als een reeks verhoudingen.'

Alia ging er niet op in. Ze gaf zich even helemaal over aan een herinnering die een nietszeggende uitdrukking op haar gezicht tekende. Idaho keek naar haar over zijn schouder, zag de uitdrukking en huiverde. Het leek wel of ze in verbinding stond met stemmen die alleen zij hoorde.

'Verhoudingen,' fluisterde hij.

En hij dacht: Men moet oude kwellingen afschudden zoals een slang zijn huid afschudtaom dan weer nieuwe te vormen met aanvaarding van al hun beperkingen. Hetzelfde was het geval met regeringenazelfs met het regentschap. Het spoor van oude regeringen kan in de tijd worden gevolgd als afgeworpen huiden. Ik moet dit plan uitvoeren, maar niet op de manier waarop Alia het me opdraagt.

Na enige tijd schudde Alia haar schouders en ze zei: 'Leto moet nu niet meer zo naar buiten gaan. Ik zal hem erover onderhouden.'

'Ook niet met Stilgar?'

'Ook niet met hem.'

Ze stond op bij haar spiegel vandaan, liep naar Idaho toe en legde haar hand op zijn arm.

Hij onderdrukte een huivering en bracht die reactie terug tot een mentatberekening. Er was iets in haar dat hem deed walgen.

Iets in haar.

Hij kon zich er niet toe brengen naar haar te kijken. Hij rook de melange van haar make-up en schraapte zijn keel.

Zij zei: 'Ik zal de hele dag bezig zijn met het onderzoeken van Farad'ns geschenk.'

'De kleren?'

'Ja. Niets wat hij doet is wat het lijkt. En we moeten goed onthouden dat zijn Bashar, Tyekanik, een ingewijde is in chaumurkie, chaumas en alle andere fijnzinnigheden van vorstenmoord.'

'De prijs die voor macht betaald moet worden,' zei hij terwijl hij zich lostrok. 'Maar wij zijn nog steeds mobiel en Farad'n niet.'

Ze bestudeerde zijn gebeeldhouwde profiel. Soms was het verloop van zijn gedachten moeilijk te peilen. Dacht hij alleen maar dat vrijheid van handelen het leven kon schenken aan een militaire macht? Nu ja, het leven op Arrakis was al veel te lang veilig. Verstand eens gescherpt door alomtegenwoordige gevaren, kon aftakelen als het niet werd gebruikt.

'Ja,' zei ze, 'wij hebben nog altijd de Vrijmans.'

'Mobiliteit,' herhaalde hij. 'We kunnen niet vervallen tot infanterie. Dat zou idioot zijn.'

Zijn toon ergerde haar en ze zei: 'Farad'n zal alle mogelijke middelen gebruiken om ons te vernietigen.'

'Aha, dat is het,' zei hij. 'Dat is een soort initiatief, een beweeglijkheid die wij vroeger niet hadden. Wij hadden een code, de gedragscode van het Geslacht Atreides. Wij betaalden altijd onze doortocht en lieten het plunderen aan de vijand over. Die beperking is natuurlijk niet langer van kracht. We zijn even beweeglijk, Geslacht Atreides en Geslacht Corrino.'

'We ontvoeren mijn moeder net zo goed om te zorgen dat haar niets overkomt als om welke andere reden ook,' zei Alia. 'We leven nog steeds naar de code!'

Hij keek naar haar. Ze wist hoe gevaarlijk het was een mentat tot berekeningen aan te zetten. Besefte ze dan niet wat hij had uitgerekend? En toch... hij hield nog van haar. Hij streek met zijn hand over zijn ogen. Wat zag ze er jong uit. Vrouwe Jessica had gelijk: Alia zag eruit alsof ze in al hun gezamenlijke jaren geen dag ouder was geworden. Ze had nog steeds de zachte trekken van haar Bene Gesserit moeder, maar haar ogen waren Atreides-ogenaschattend, eisend en als van een havik. En nu lag er iets dat bezeten was van wrede berekening achter die ogen op de loer.

Idaho had het Geslacht Atreides te lang gediend om naast de kracht van de familie niet ook op de hoogte te zijn van hun zwakheden. Maar dit ding in Alia, dit was nieuw. De Atreides konden slimme spelletjes spelen tegen hun vijanden, maar nooit tegen vrienden en bondgenoten, en helemaal nooit tegen een lid van de familie. Dat zat in het Atreides-gedrag ingebakken: steun je eigen bevolking naar beste kunnen; laat hun zien hoeveel beter ze leefden onder de Atreides. Betoon je liefde voor je vrienden door je met hen vrijmoedig te gedragen. Maar wat Alia nu vroeg was niets voor een Atreides. Hij voelde dat met alle spieren en zenuwen in zijn lichaam. Hij was een ondeelbare eenheid die deze vreemde houding in Alia aanvoelde.

Plotseling schakelde zijn mentat gevoeligheid zich volledig bewust in en zijn verstand belandde met een sprong in de bevroren trance waar Tijd niet bestond; alleen de berekening bestond. Alia zou begrijpen wat er met hem aan de hand was, maar daar was niets aan te doen. Hij gaf zich over aan de berekening.

Berekening: Een afspiegeling van Vrouwe Jessica leefde een schijnleven in Alia's bewustzijn. Hij zag dit zoals hij de afspiegeling van de pre-ghola Duncan Idaho zag die in zijn eigen bewustzijn een vaste plaats had. Alia had dit bewustzijn doordat ze al voor haar geboorte was ontwaakt. Hij had het uit de Tleilaxu regeneratiebassins. Toch ontkende Alia die afspiegeling en riskeerde ze het leven van haar moeder. Daarom stond Alia dus niet in contact met die schijn-Jessica in haar binnenste. En dus werd Alia volledig bezeten door een ander schijnleven dat de anderen allemaal uitsloot.

A

Bezeten!

Onmenselijk! Gruwel!

A

Op de mentatmanier aanvaardde hij dit en richtte hij zich op andere kanten van zijn probleem. Alle Atreides bevonden zich op deze ene planeet. Zou het Geslacht Corrino een aanval vanuit de ruimte durven wagen? Zijn gedachten liepen razendsnel de lijst na van die gebruiken die een eind hadden gemaakt aan primitieve vormen van oorlog voeren:

EA(c)naAlle planeten konden door een aanval vanuit de ruimte gevoelig geschaad worden; ergo: elk Geslacht-Major zette buiten zijn planeet een wraak/vergeldingssysteem*op. Farad'n zou weten dat de Atreides deze elementaire voorzorgsmaatregel niet hadden nagelaten.

TweeaEnergiepantsers boden volledige bescherming tegen projectielen en springstoffen van niet-nucleaire aard, de grondreden waarom het man-tegen-man-gevecht weer zijn intrede had gedaan in de strijd tussen mensen. Maar infanterie had beperkingen. Het Geslacht Corrino had misschien zijn Sardaukar teruggebracht tot hun voor-Arrakische geoefendheid, maar toch konden ze geen partij zijn voor de ongebonden woestheid van de Vrijmans.

DrieaHet planetaire feodalisme werd voortdurend bedreigd door een grote technische klasse, maar de nasleep van de Butlerse Jihad bleef werken als een rem op technologische excessen. Ixia-nen, Tleilaxu en nog een paar verspreide buitenplaneten vormden in dit opzicht de enige bedreiging en zij waren als planeet niet bestand tegen de gezamenlijke woede van de rest van het Rijk. De Butlerse Jihad zou niet ongedaan gemaakt worden. Gemechaniseerde oorlog vereiste een grote technische bevolkingsklasse. Het Atreides-rijk had deze macht in andere banen geleid. Er bestond geen enkele grote technische klasse die niet heel goed in de gaten werd gehouden. En het Keizerrijk bleef natuurlijk veilig feodaal, aangezien dat de beste maatschappijvorm was om te verbreiden over wijd uiteenliggende wilde grensgebiedenanieuwe planeten.

Duncan voelde zijn mentatbewustzijn schitteren toen het, volledig ongevoelig voor het verstrijken van de tijd, door eigen geheugen-gegevens schoot. Hij kwam met een snelberekening van alleen de belangrijkste beslissende weg tot de overtuiging dat het Geslacht Corrino geen onwettige atoomaanval zou wagen, maar hij was zich heel goed bewust van de elementen die aan deze overtuiging ten grondslag lagen: het Rijk had evenveel kernwapens en combinatie-wapens tot zijn beschikking als alle Grote Geslachten bij elkaar. Minstens de helft van de Grote Geslachten zou zonder nadenken optreden als het Geslacht Corrino de Overeenkomst schond. Het buitenplanetale vergeldingssysteem van de Atreides zou een enorme macht naast zich krijgen en dat nog zonder dwang ook. Angst was dwang genoeg. Salusa Secundus en zijn bondgenoten zouden opgaan in radioactieve rook. Het Geslacht Corrino zou zo'n slachting niet riskeren. Zij hadden ongetwijfeld van harte het argument onderschreven dat kernwapens slechts voor A(c)A(c)n doel in reserve werden gehouden: om de mensheid te verdedigen als men ooit een gevaarlijke 'andere intelligentie' tegenkwam.

De rekengedachten waren scherp afgebakend en hadden duidelijke verhoudingen. Er waren geen vage plekken tussen. Alia koos voor ontvoering en schrikbewind omdat ze onmenselijk geworden was, niet langer een Atreides. Het Geslacht Corrino was een bedreiging, maar niet op de manier die Alia in de Raad aanvoerde. Alia wilde Vrouwe Jessica uit de weg hebben omdat dat verschroeiende Bene Gesserit verstand had gezien wat hem nu pas duidelijk was geworden.

Idaho schudde zich los uit zijn mentat-trance en zag Alia voor hem staan met een kille, berekenende uitdrukking op haar gezicht.

'Zou je Vrouwe Jessica niet liever dood zien?' vroeg hij.

De vreemde vreugdeflits was een enkel kort ogenblik voor hem zichtbaar voordat hij bedekt werd met voorgewende verontwaardiging. 'Duncan!'

Ja, deze onmenselijke Alia gaf de voorkeur aan moedermoord.

'Je bent bang van je moeder, niet om haar,' zei hij.

Ze sprak zonder dat de schattende blik in haar ogen veranderde. 'Natuurlijk ben ik dat. Ze heeft me verklikt aan de Zusters.'

'Wat bedoel je?'

'Weet je dan niet wat voor een Bene Gesserit de grootste verleiding is?' Ze kwam dichter bij hem staan en keek verleidelijk naar hem op door haar oogharen. 'Ik wilde mezelf slechts sterk en scherp houden om wille van de tweeling.'

'Je sprak over verleiding,' zei hij en zijn stem had de effen mentat-klank.

'Het is iets dat de Zusters zo diep mogelijk verbergen, iets dat ze het meest van alles vrezen. Daarom noemen ze mij Gruwel. Ze weten dat hun verboden mij niet zullen weerhouden. Verleiding azij zeggen het altijd met grote nadruk: Grote Verleiding. Zie je, wij die de Bene Gesserit oefening aanwenden kunnen invloed uitoefenen op zulke zaken als de innerlijke aanpassing van het enzym-evenwicht in ons lichaam. Daarmee kan je je jeugd verlengen aveel langer dan met melange. Begrijp je de consequenties die het zou hebben als veel Bene Gesserits dit deden? Het zou opvallen. Ik weet zeker dat je de juistheid van mijn woorden hebt berekend. Melange maakt ons het doelwit van zoveel complotten. Wij beheersen een stof die het leven verlengt. Wat zou er dan gebeuren als bekend werd dat Bene Gesserits een nog machtiger geheim bezaten? Snap je? Geen enkele Eerwaarde Moeder zou meer veilig zijn. Ontvoering en marteling van Bene Gesserits zou een heel gewone gebeurtenis worden.'

'Jij hebt dat enzym evenwicht gerealiseerd.' Het was een opmerking, geen vraag.

aIk heb de Zusters getart! Het rapport dat mijn moeder aan de Zusters heeft gestuurd, zal de Bene Gesserit tot standvastige bondgenoten van het Geslacht Corrino maken.'

Wat buitengewoon aannemelijk, dacht hij.

Hij probeerde het nog eens uit: 'Maar je eigen moeder zou zich toch zeker niet tegen je keren!'

'Zij was lang voor ze mijn moeder werd al een Bene Gesserit. Duncan, ze stond toe dat haar eigen zoon, mijn broer, de proef met de gom jabbar onderging! Ze regelde het zelf! En ze wist dat hij zou kunnen omkomen! De Bene Gesserits zijn altijd nogal karig geweest met vertrouwen en gul met pragmatisme. Ze zal wel degelijk tegen me optreden als zij van mening is dat het in het belang van de Zusters is.'

Hij knikte. Wat was ze overtuigend. Het was een treurige gedachte.

'Wij moeten het initiatief in handen houden,' zei ze. 'Dat is ons scherpste wapen.'

'Dan hebben we nog het probleem van Gurney Halleck,' zei hij. 'Moet ik mijn oude vriend doden?'

'Gurney is bezig met een of ander spionagekarwei in de woestijn,' zei ze, op de hoogte met het feit dat Idaho dit al wist. 'Hij is veilig uit de weg.'

'Eigenaardig,' zei hij, 'dat de Regent-Gouverneur van Caladan hier op Arrakis boodschapjes opknapt.'

'Waarom niet?' vroeg Alia. 'Hij is haar minnaarazo niet in werkelijkheid, dan toch zeker in zijn dromen.'

'Ja, natuurlijk.' En hij verwonderde zich erover dat ze niet hoorde hoe onoprecht zijn stem klonk.

'Wanneer ga je haar ontvoeren?' vroeg Alia.

'Het is beter dat jij dat niet weet.'

'Ja... ja, ik begrijp het. Waar breng je haar heen?'

'Waar niemand haar kan vinden. Reken er maar op dat ze je hier niet langer zal kunnen bedreigen.'

De giftige vreugde in Alia's ogen was niet mis te verstaan. 'Maar waar zal...'

'Als je het niet weet, kan je zo nodig voor een Waarheidszegger verklaren dat je niet weet waar ze is.'

'Aha, slimme Duncan.'

Nu denkt ze dat ik Vrouwe Jessica zal doden, dacht hij. En hij zei: 'Vaarwel, liefste.'

Ze hoorde de definitieve klank van zijn stem niet en kuste hem zelfs vluchtig toen hij de deur uitging.

En de hele lange weg door het vestachtige doolhof van tempelgangen, veegde Idaho langs zijn ogen. Tleilaxu-ogen waren niet immuun voor tranen.